Eindhoven is de stad van ‘samen’. Zorgen voor elkaar en samenwerken om verder te komen zit in het DNA van onze stad. De verklaring hiervoor is divers. Het is zowel de doorwerking van de ‘van wieg tot graf’-cultuur van Philips als het gegeven dat het merendeel van de Eindhovenaren zijn historische wortels buiten de stad heeft en we dus allemaal op de één of andere manier immigranten zijn in een stad van hoop en toekomst. Wat de oorzaak ook is: dit DNA is goud waard. Het vasthouden hiervan is misschien wel de belangrijkste ambitie van ieder stadsbestuur. Wij vullen dit in door ons streven naar een ongedeelde stad. Een stad waarin iedereen meedoet en waardevol is voor de samenleving. Een stad waar iedereen zich thuis voelt en waar mensen van alle lagen van de bevolking elkaar makkelijk ontmoeten en aangenaam samen leven: het verbinden van de verschillende snelheden in de samenleving met een overheid die faciliteert, stimuleert, samenbrengt en partner is en die natuurlijk - wanneer het moet - haar verantwoordelijkheid neemt. Een inclusieve stad met zelfredzame inwoners die hun mede-Eindhovenaren helpen als dat nodig is. Maatschappelijke vraagstukken pakken we aan door gezamenlijk en in co-creatie te werken en bij voorkeur op een innovatieve manier. Gebruik makend van de kracht van onze inwoners en bedrijven, proberen we onze stad en samenleving iedere dag een stukje beter te maken. Met een grenzeloos optimisme en vertrouwen in de toekomst. Want ook dat is Eindhoven: een stad waar al decennia lang mensen naartoe komen omdat ze op zoek zijn naar een betere toekomst.

We hebben dat op veel gebieden in onze collegeperiode concreet gemaakt. We zetten bijvoorbeeld in op topsport, maar niet zonder breedtesport. We verbinden bijvoorbeeld de internationale ambiance van een worldcup aan een actie waarbij kinderen met steun van het armoedebeleid onder leiding van een topzwemmer beginnen aan het diplomazwemmen. We hebben in de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in goed onderwijs voor onze kinderen. Goede huisvesting in frisse scholen, maar ook maximale inzet op vroeg- en voorschoolse educatie voor iedereen. Alle kinderen gelijke kansen. Via Impact040 zetten bedrijven zich op een unieke manier in om de samenleving beter te maken. Dit door ondersteuning van maatschappelijke organisaties met kennis en kunde of door het belangeloos ontwikkelen en ondersteunen van innovatieve oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken.

Versterken van de zelfredzaamheid van mensen en als dat niet lukt, het bieden van de juiste zorg voor iedereen die dat nodig heeft, is een pijler van ons coalitieakkoord. Juist op dit punt hebben we grote uitdagingen. We zijn de afgelopen jaren in staat geweest om ondanks alle veranderingen in het sociaal domein de mensen die zorg nodig hebben daadwerkelijk ondersteuning te bieden. Dit alles in de volle breedte van onze verantwoordelijkheid als gemeente: adequate armoederegelingen, schuldhulpverlening, uitkeringen, ambulante jeugdzorg, beschermd wonen en begeleiding. De professionals van WIJeindhoven hebben veel mensen bereikt en we zijn daardoor beter dan vroeger in staat om het maatwerk te leveren dat nodig is om mensen te helpen hun eigen krachten te benutten en regie te geven over hun eigen leven. En we blijven investeren in de kracht van de samenleving als instrument voor eigen kracht en samenkracht. Omdat dit past bij wat mensen willen en de grootste kans geeft om regie over je eigen leven te houden. Nabije zorg, redeneren vanuit de leefwereld van mensen in plaats van de systeemwereld van de bureaucratie en een aanbod dat is toegesneden op wat mensen echt nodig hebben: de vraag achter de vraag vinden als belangrijke sleutel voor ondersteuning op maat. En alleen met gespecialiseerde zorg waar het niet anders kan. De kern van de visie WIJeindhoven zoals beschreven in Expeditie Eindhoven staat als een huis.

Maar we hebben tegelijkertijd grote financiële vraagstukken in hetzelfde sociale domein. Zoals aangegeven in de commissienotitie Bouwstenen Begroting 2018 zijn we er nog niet in geslaagd om de noodzakelijke randvoorwaarden te creëren die nodig zijn om het in financiële zin tot een succes te maken. We verwijzen naar de commissienotitie voor de achtergronden en verklaringen hiervan. Toen duidelijk werd dat we financieel uit de pas gingen lopen, hebben we een maatregelenpakket ontwikkeld. Gaandeweg de uitvoering hiervan wordt ons steeds duidelijker dat we rigoureuzer moeten bijsturen. Zoals gezegd: onze visie blijft overeind, maar we gaan de beheersing strakker vormgeven. We hebben laten onderzoeken wat daarvoor nodig is. Daaruit blijkt onder andere dat we niet ontkomen aan een aantal stevige ingrepen door een andere manier van contractering. Dit stelt ons in staat om meer grip op het zorgaanbod te krijgen en anderzijds helpt dit ons om in partnerschap met aanbieders de gewenste ontwikkeling op gang te krijgen en daadwerkelijk de verschuiving van 2e naar 1e naar 0e lijn zorg mogelijk te maken. Uiteraard blijven we vasthouden aan het uitgangspunt dat wie zorg nodig heeft ook zorg krijgt en dat er geen mensen tussen de wal en het schip mogen vallen. Jeugdzorg contracteren we in samenwerking met de gemeenten in onze regio. We versterken de sturing aan de keukentafel door de generalisten via de steunwijzer beter toe te rusten om kostenbewust te kunnen handelen en de juiste zorg tegen de beste prijs te kunnen bieden. Ook kijken we of we de werklast van generalisten kunnen verlagen door een aantal nog over te dragen taken te heroverwegen. En op basis van ervaringen in het afgelopen jaar laten we nieuwe en vaak goedkopere zorgproducten ontwikkelen die beter tegemoet komen aan de vraag. We grijpen op een aantal gebieden hard in juist om te zorgen dat we de continuïteit van zorg voor iedereen veiligstellen. Hard ingrijpen is daarmee onze meest sociale maatregel. We weten dat dit niet van vandaag op morgen gerealiseerd is. Daar houden we in deze begroting dan ook rekening mee en we faciliteren daarmee het onder controle brengen van onze zorguitgaven.

Tegelijkertijd moeten we niet vergeten dat het goed gaat met Eindhoven en dat het ook goed gaat met het merendeel van de Eindhovenaren. Net als de rest van Nederland heeft de stad de crisisjaren achter zich gelaten. Na jaren van stagnatie groeit de werkgelegenheid en neemt de werkloosheid af. In 2016 is Eindhoven met 3,6% economische groei de best presterende stad van Nederland, zoals blijkt uit de in juli bekendgemaakte CBS-cijfers. Volgens een recente publicatie van de ING gaat de Brainportregio op weg naar 4,6% groei en lijkt daarmee de snelst groeiende regio van Nederland te worden. We proeven weer optimisme bij mensen en een groeiend vertrouwen in de toekomst. Het aantal inwoners blijft groeien, huizen worden weer sneller verkocht en er wordt nu en in de komende jaren flink gebouwd in de stad. Ook zien we de lege plekken in de binnenstad langzaam maar zeker weer gevuld raken. Eindhoven is interessant voor investeerders en winkelketens. Goede voorbeelden zijn de vestiging van goed bij Eindhoven passende nieuwe concepten als Hutspot of Stradivarius. En het is ook veelzeggend dat Eindhoven de eerste vestigingsplaats van Taco Bell in Nederland is. Goed voor de binnenstad, maar ook goed om mensen met een lagere opleiding of minder werkervaring (weer) aan het werk te krijgen. Mooie resultaten die mede tot stand gekomen zijn door onze gerichte acquisitie-impuls van de afgelopen twee jaar.

Ook verandert het gezicht van de stad. Met de ontwikkelingen op het Stationsplein-Zuid en rondom de Mathildelaan zien we een verdere impuls aan de verstedelijking van de stad. Gedragen door het programma BrainportCity werken we als regio samen met het Rijk, provincie en private partijen om een krachtige invulling te geven aan een ruimtelijk programma dat werkt aan sterke stedelijke knooppunten die versterkend werken op de ambities in de Brainport Nationale Actieagenda. Ook binnen deze ontwikkelingen hebben we oog voor alle Eindhovenaren, onder andere doordat we sturen op de beschikbaarheid van sociale huur op deze A-locaties in het centrum. We zetten daarbij in op dynamische districten; onderscheidende gebieden met eigen kwaliteit, waar de kwaliteit van verblijven en ontmoeten centraal staat en waarin iedereen een plek vindt om zich thuis te voelen. Dat streven we concreet na bij de transformatie van het TD-gebouw en de Deken van Somerenstraat. Sowieso is er veel aandacht voor betaalbare huur en nieuwe, flexibele woonvormen. Dat geeft keuzemogelijkheden voor alle Eindhovenaren om hun leven op hun eigen manier vorm te geven.

En natuurlijk doen we dit alles met een focus op duurzaamheid en klimaatadaptatie. Vanuit de filosofie van de Natural Step moeten alle ontwikkelingen ons helpen een gezonde en leefbare stad te blijven, zodat Eindhoven ook in de toekomst een fijne stad is om in te wonen, werken en te leven. We geven zelf het goede voorbeeld met de innovatieve aanbesteding van het onderhoud van het gemeentelijk vastgoed. Innovatief, omdat we met alleen de reguliere onderhoudsmiddelen (en dus zonder extra kosten) nu ook een maximale verduurzaming realiseren. Met een impuls van 2,8 miljoen voor de verduurzaming van het maatschappelijk vastgoed en met de verduurzaming van onze eigen huisvesting leveren we een stevige bijdrage aan het klimaatneutraal maken van de stad.  

Het belang van (de regio) Eindhoven voor het succes van Nederland en de groeiende aantrekkingskracht van de stad, stelt sowieso en onvermijdelijk hogere eisen aan vrijwel alle stedelijke functies. Het brengt nieuwe uitdagingen met zich mee in de sociale structuur en het vasthouden van wat Eindhoven uniek maakt. Woningbouw, mobiliteit, zorg, veiligheid, cultuur, inwonersparticipatie, urbane vormgeving, alles moet op een hoger plan getild worden om onze inwoners een stad te bieden die het nog steeds waard is om in te leven, werken en recreëren. Een stad die tevens aantrekkelijk is voor toeristen en kenniswerkers. We werken onder andere aan een toekomstig mobiliteitssysteem van de regio met het recent gesloten Bereikbaarheidsakkoord Zuidoost-Brabant. We streven daarbij naar een balans tussen individuele bereikbaarheid en maatschappelijke belangen. Vanuit een integrale mobiliteitsbenadering zetten we in op Smart Mobility en co-modaliteit (gebruikmaken van verschillende vervoersmiddelen).
Daarbij hoort ook een veilige stad. Dit jaar wordt een nieuw beleidskader veiligheid opgesteld met de veiligheidsprioriteiten voor de komende vier jaar. Naast een herziening van de prioriteiten herijken we ook onze veiligheidsaanpak om de hedendaagse veiligheidsproblematiek het hoofd te kunnen bieden. Door dit alles blijft de stad een stevig fundament bieden voor (technologische) bedrijven, waarmee we zorgen dat Eindhoven ook in de toekomst sterk is en zijn rol kan blijven spelen als één van de motoren van de Nederlandse economie en daarmee dragen we tevens bij aan de betaalbaarheid van de verzorgingsstaat.

We hebben dus te maken met een spagaat: het gaat goed met de stad terwijl de overschrijdingen in met name de zorg dwingen tot kostenbeheersing en het terugbrengen of uitstellen van investeringen die hard nodig zijn om de opgaven van onze groeiende stad te realiseren. We zoeken permanent naar de goede balans en samenhang tussen het oplossen van de problemen van nu en het investeren in de toekomst van Eindhoven.

Dit is - zelfs zonder de huidige financiële druk - een moeilijk te realiseren opgave. Niet voor niets werken we in de Brainport Nationale Actieagenda samen met het Rijk en de provincie om deze opgaven te realiseren. De opgave van Eindhoven heeft namelijk veel elementen die het lokale belang overstijgen. Bijvoorbeeld voor wat betreft het bieden van een excellent vestigingsklimaat en dito voorzieningenniveau. Deze opgave is groter dan we zelf nog aankunnen en de druk wordt alleen maar groter. En daarmee is de spagaat is groot, groeit en vraagt nieuwe oplossingen, waar we in deze begroting een eerste begin mee maken. Conform de uitgangspunten in de commissienotitie Bouwstenen Begroting 2018 leveren we een begroting die uitdrukking geeft aan de urgentie van de problemen van vandaag, maar die ook de urgentie van toekomstige opgaven onderschrijft. We moeten waken voor een discussie van zorg versus investeren. Het is niet het één of het ander en het gaat niet om kiezen voor het één en daarmee tégen het ander. De tekorten op de zorg moeten terug, en tegelijkertijd moeten we de stad ook blijvend klaarmaken voor de toekomst. Eenzijdige keuzes nu, zijn een kiem voor problemen elders in de toekomst.

We hebben in de afgelopen periode een aantal dossiers stevig opgeschoond, zoals sport, vastgoed en onderwijshuisvesting, en daarnaast gewerkt aan het slimmer en anders aanpakken van de complexe en uitdagende opgaven in de stad. We verbinden de maatschappelijke vraagstukken aan elkaar en maken zo meer mogelijk. Voorbeelden hiervan zijn de stationsontwikkeling en de aanpassing van de Vestdijk. We gebruiken hier nationale middelen voor verbetering van luchtkwaliteit als drager en katalysator voor een bredere ambitie. We investeren namelijk in de binnenstad en maken hier plekken voor iedereen en van ontmoeting en interactie in de openbare ruimte, we werken aan een gezond en leefbaar centrum door minder en langzamer verkeer waardoor het leven in de binnenstad aangenamer en gezonder wordt en daarmee zetten we tegelijkertijd stappen in de (Brainport-)ambities voor een aantrekkelijke binnenstad wat tenslotte ook weer leidt tot meer ondernemingen en dus meer banen.

Een ander voorbeeld is REnescience. Waarmee we ons huishoudelijke afval op een innovatieve manier beter gaan verwerken met als doel biogas op te wekken en 0% restafval in 2020, met goede service naar burgers en tegen zo laag mogelijke kosten. We dragen door de productie van biogas bij aan onze klimaatdoelstellingen van reductie van CO₂, stimuleren met het hergebruik van afval tevens de circulaire economie, en creëren daar bovenop directe werkgelegenheid en zo mogelijk via de kennis/innovatieplatforms nog meer afgeleide werkgelegenheid. Dit alles nog onder voorbehoud van de uitkomst van het proces met de betrokken gemeenteraden en Algemeen Bestuur van Cure.

Ook de implementatie van de Roadmap Licht is een inmiddels welbekend voorbeeld. We creëren een smart grid dat niet alleen voor verlichting te gebruiken is, maar ingezet kan worden voor toepassingen in de hele openbare ruimte die substantieel kunnen bijdragen aan de kwaliteit van leven. En de eerder genoemde aanpak van de gemeentelijke huisvesting waar we de (onvermijdelijke) renovatie door slim en innovatief aanbesteden combineren met verduurzaming en beheer tegen lagere kosten. In het Living Lab Stratumseind onderzoeken we hoe aangenaam en veilig uitgaan op een nieuwe manier invulling kan krijgen. En we hebben spelregels en principes ontwikkeld die het publieke belang borgen bij nieuwe technologieën op het gebied van ICT, data en internet of things. Met onze rol in het thema ‘digital transformation’ van de Europese urban agenda dragen we deze spelregels tevens internationaal uit.
Kortom: geïntegreerde aanpakken waarbij ruimtelijke, sociale, economische en veiligheidsaspecten in samenhang benaderd worden en uitgaand vanuit de leefwereld van degenen die het betreft.

Met deze eerste voorbeelden in gedachten en gegeven de grote financiële opgave en onze stevige ambities willen we met deze begroting ook stappen zetten om een basis te leggen voor het werken aan een andere benaderingswijze om effectief om te gaan met de middelen die we hebben. We doen dit met een geïntegreerde aanpak die aansluit bij maatschappelijke ontwikkelingen én technologische mogelijkheden. We zijn ervan overtuigd dat er winst te halen is als we in onze begroting van grofweg 900 miljoen samenhang rond opgaven maken, in plaats van een optelsom van losse programma’s of beleidsterreinen. We kunnen daarbij meer gebruik maken van de juist voor onze regio kenmerkende technologische ontwikkelingen. Er is een hogere maatschappelijke opbrengst mogelijk wanneer bestaande sectorale werkvelden een meer integrale structuur krijgen. Technologie zoals ICT en (big) data maken daarnaast kostenbesparingen mogelijk door het vervangen of versimpelen van complexe operationele handelingen en het bieden van meer en beter inzicht. Met het smart society-programma en de inzet van designdenken hebben we hier al de nodige ervaring mee. Dat is bijvoorbeeld ook één van de redenen dat we onze gemeentelijk strategische design consultant vanaf 2018 structureel in de begroting opnemen. En waarom we een impuls geven aan digitalisering in de bedrijfsvoering. Met het programma basis op orde / graag gedaan verbeteren we onze gemeentebrede bedrijfsvoering en dienstverlening vanuit het perspectief van de inwoner. Het verder en niet-vrijblijvend ontwikkelen van deze integrale werkwijze stelt ons in staat om beleidsmatige cross-overs te maken waarmee we betere oplossingen kunnen vinden voor onze stedelijke opgaven.

Mede op basis van de resultaten van de bespreking van de commissienotitie hebben we de voorliggende begroting opgesteld. We hebben aan de uitgavenkant keuzes gemaakt en stellen een aantal impulsen voor die passen bij de integrale manier van kijken, de uitgangspunten van de commissienotitie en onontkoombare en maatschappelijke opgaven waar we voor staan. We lossen een aantal oude onhaalbaar gebleken taakstellingen op en hebben daarmee een aantal dossiers stevig opgeschoond. We zijn realistisch in de tijd die we nodig hebben om de maatregelen in het sociaal domein inhoudelijk en financieel tot volle wasdom te laten komen. De concrete voorstellen hebben we in de financiële hoofdlijn beschreven.

Aan de dekkingskant hebben we, in lijn met de uitgangpunten, een combinatie gezocht van bezuinigingen en het verhogen van onze inkomsten. We ontkomen er echter niet aan om in 2018 een beroep op het weerstandsvermogen te doen. Dat is op zichzelf niet erg omdat het weerstandsvermogen juist bedoeld is om klappen op te vangen. Mits er maar voldoende perspectief is dat het weer aangevuld kan worden. We sturen er daarom op dat vanaf 2020 weer bijgedragen kan worden aan het weerstandsvermogen.

In de afgelopen jaren van economische crisis hebben we de woonlasten bewust laag gehouden. Daarnaast staan we al jaren hoog in de lijst van gemeenten met de laagste woonlasten. Dit werkt zelfs tegen ons in onze gesprekken met het Rijk over hogere rijksbijdragen voor het voorzieningenniveau. Om toch invulling te kunnen blijven geven aan onze ambities en te kunnen investeren in de stad, kiezen we voor een beperkte verhoging van de lokale lasten. Omdat bedrijven eerder en directer profiteren van de economische groei, laten we de verhoging van de lasten iets meer neerslaan bij de bedrijven. Daarnaast verhogen we de parkeertarieven, als onderdeel van de brede bereikbaarheidsagenda om de bereikbaarheid van de stad duurzaam te borgen.

Met deze opzet van de begroting hebben we ons inziens recht gedaan aan zowel de door u onderschreven uitgangspunten uit de commissienotitie en het vinden van een goede balans om ondanks de tegenvallers in het sociaal domein toch te kunnen blijven investeren in de stad en een waardevolle partner in het ecosysteem te zijn.